استفاده از ضایعات انار برای تولید محصولات با ارزش
توسعه فناوری نانو منجر به تولید محصولات با ارزش و جدید در صنایع غذایی شده است که می‌توان پسماندهای کم‌ارزش را به محصولات مفید تبدیل کرد. دکتر حسین صباحی -عضو هیئت علمی دانشکده‌ی علوم و فنون دانشگاه تهران- اخیراً موفق به انتشار مقاله‌ی ارزشمندی در زمینه‌ی تولید یک ماده‌ی قارچ‌کش جدید توسط فرایند ساده و ارزان میان‌افزایی با استفاده از مونت‌موریلونیت ناخالص (Mt) و عصاره‌ی پسماند میوه انار، شده است. در همین راستا گفت‌وگویی با ایشان ترتیب دادیم که در ادامه به آن می‌پردازیم.
– ضمن تشکر به خاطر وقتی که در اختیار ما قرار دادید، برای شروع مختصری از خود برای ما بفرمایید.
اینجانب حسین صباحی هستم، عضو رسمی هیئت علمی نانوبیوتکنولوژی در گروه مهندسی علوم زیستی دانشکده‌ی علوم و فنون دانشگاه تهران. بنده کارشناسی و کارشناسی ارشد را در رشته‌ی مهندسی کشاورزی در دانشگاه فردوسی مشهد به پایان رساندم و برای ادامه‌ی تحصیلات در رشته‌ی فیزیولوژی گیاهان زراعی به دانشگاه هوهنهایم آلمان رفتم. در ابتدا پژوهش‌هایی در زمینه‌ی کشاورزی انجام دادم و پس از آشنایی با مبحث نانوذرات و اهمیت کاربرد آن‌ها در بحث کشاورزی پایدار و آلی، به پژوهش در این زمینه پرداختم و مقالات متعددی در این زمینه منتشر کردم.
– لطفاً در مورد زمینه کاری خود، کمی برای ما و علاقه‌مندان به این زمینه صحبت کنید.
زمینه کاری و مورد علاقه‌ی بنده، بحث حفظ طبیعت و تولید غذای سالم و آلی از طریق تولید آفت‌کش‌ها و کودهای سازگار با محیط‌زیست با استفاده از نانوذراتی است که از طبیعت گرفته شدهاند. در واقع یکی از بزرگ‌ترین اهداف من در این زمینه، استفاده بالقوه از نانوذرات برای توسعه‌ی صنعت کشاورزی کشور است.
– آقای دکتر، طبق مطالعات اخیرتان، شما موفق به تولید محصولات با ارزش از پسماندهای صنعت انار شده‌اید، مهمترین هدف شما برای ورود به این زمینه چه بود؟
از نظر بنده هرگونه تحقیق و پژوهشی که انجام می‌شود علاوه بر دارا بودن درجه‌ی برتر علمی، باید کاربردی هم باشد و به گفته‌ی مقام معظم رهبری در راستای منافع کشور باشد. در واقع مهمترین هدف این مطالعه نیز، بر پایه‌ی استفاده از مواد بی ارزش و غیرقابل استفاده برای تولید یک ماده‌ی با ارزش و هم‌چنین کمک به حل معضل بزرگ دفع ضایعات صنعتی از جمله ضایعات صنعت انار بود.
– لطفاً در مورد این پژوهش و فرایند میان‌افزایی (intercalation) بیشتر برای علاقه‌مندان توضیح دهید.
همان‌طور که گفته شد، پوست انار حاوی ترکیبات فنلی است که دارای فعالیت‌های قابل توجه ضدقارچی هستند و خالص‌سازی این ترکیبات فنلی از عصاره‌ی پوست میوه انار (PFPE) بسیار هزینه‌بر است. ما از نانوذرات سازگار با محیط‌زیست (که خود آن‌ها نیز خاصیت ضد قارچ دارند) و روش intercalation که یک روش پایه نانو است، برای جذب انتخابی ترکیبات فنلی از عصاره‌ی میوه استفاده کردیم و هزینه تولید قارچ‌کش را به میزان قابل توجهی کاهش دادیم.
مهمترین نکته‌ی قابل توجه این است که این نانوذرات کاملاً طبیعی هستند و هیچ‌گونه سمیتی ندارند اما بزرگ‌ترین معضل آن‌ها این است که در مواجهه با اکسیژن و دما تجزیه می‌شوند و از بین می‌روند، برای حل این مشکل، ما از نانوذرات سیلیکاتی استفاده کردیم که به حفظ خاصیت قارچ‌کشی این ترکیبات کمک می‌کنند و برای انسان نیز مضر نیستند.
– از نظر شما این پژوهش‌ها، چه اهمیت و کاربردی در صنایع غذایی دارند؟
همان‌طور که می‌دانید طی فرایندهای صنایع تبدیلی میوه انار، حجم زیادی از ضایعات صنعتی (یعنی پوست و دانه) تولید می‌شود که دفع آن‌ها به یک مشکل بزرگ زیست‌محیطی تبدیل شده و کاربرد آن به عنوان خوراک دام از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست، از طرفی این پسماندها یک منبع قابل دسترس از ترکیبات فنلی محسوب می‌شوند که دارای خواص دارویی، ضد قارچی و خواص ﻧﻮﺗﺮﻭﺳﯿﻮﺗﯿﮑﺎﻝ (ﻏﺬﺍﻫﺎﯼ ﻓﺮﺍﺳﻮﺩﻣﻨﺪ) هستند، ما در این پژوهش به کمک فناوری نانو به تولید قارچ‌کش‌های مفید از این ضایعات برای جلوگیری از پوسیدگی میوه‌ها پرداختیم.
-آیا تاکنون مطالعاتی از این قبیل، در ایران یا خارج از ایران انجام شده است؟
بله، مطالعه و پژوهش‌های زیادی در این زمینه چه در ایران و چه در خارج از ایران انجام شده است. به عنوان مثال بنده همراه آقای بلوچ پژوهش‌های دیگری هم در این زمینه انجام دادیم و اثر این قارچ‌کش‌ها را بر روی یک قارچ دیگر بررسی کردیم و در یکی از مجلات داخلی به نام “مجله بیماری‌های گیاهی” منتشر کردیم.
– از موانع و مشکلاتی که در انجام این پژوهش‌ها با آن مواجه بوده‌اید برای ما بگویید.
در مسیر انجام تحقیقات همواره مشکلاتی چه از لحاظ مالی و چه از لحاظ کمبود امکانات و غیره وجود دارند اما به عقیده‌ی بنده در هر امر پژوهشی، با تفکر صحیح و مطالعه‌ی فراوان و با استفاده از قدرت خلاقیت می‌توان بر بیشتر مشکلات غلبه کرد. به عنوان مثال در همین پژوهش‌ها ما با تفکر و مطالعه، هزینه تحقیقات را تا حد قابل توجهی کاهش دادیم.
– چه سازمان‌ها و نهادهایی شما را در این مسیر حمایت کردند؟
اولین و بزرگ‌ترین حامی ما در مسیر انجام این تحقیقات، دانشگاه تهران بود و پارک علم و فناوری دانشگاه تهران نیز نقش مؤثری در پیشبرد این مطالعات داشت. علاوه بر آن دانشکده کشاورزی ابوریحان و بخش گیاهان دارویی دانشگاه شهید بهشتی و … در این زمینه به ما کمک‌های شایانی کردند.
– لطفاً در آخر اگر صحبتی برای خوانندگان دارید بفرمایید.
بنده معتقدم که اساس تحقیقات در همه‌ی کشورها از جمله کشور ما، که امروزه با تحریم‌ها و افزایش قیمت مواد آزمایشگاهی مواجه شده است، مطالعه‌ی فراوان می‌باشد و همواره توصیه من به دانشجویان این است که برای انجام هرگونه پژوهشی بسیار مطالعه و تفکر کنید. علاوه بر آن اراده و خواست الهی را در نظر داشته باشید و بر او توکل کنید و همواره سعی کنید با وجود همه مشکلات، مس را به طلا تبدیل کنید نه نقره را به طلا!
موفق باشید.
☑ مصاحبه کننده: میلاد قره داغی
