برص ، پیسی یا ویتیلیگو | علائم و روش های درمانی
پیسی، برص ، لک و پیس یا ویتیلیگو یک اختلال تولید رنگدانه در قسمت‌هایی از پوست، غشاهای مخاطی و شبکیه است. در نتیجه لکه‌های سفید درنواحی از پوست ظاهر می‌شوند. همچنین مویی که در نواحی مبتلا به پیسی رشد می‌کند سفید می‌شود.
ملانین، رنگدانه‌ای است که عامل تعیین کننده رنگ پوست، مو و چشم‌های ما می‌باشد و توسط سلول‌هایی به نام ملانوسیت (سلول‌های رنگدانه ساز) تولید می‌شود. اگر این سلول‌ها از بین بروند و یا نتوانند رنگدانه ملانین را تولید کنند، رنگ پوست روشن‌تر شده و یا بطور کلی سفید می‌شود.
علائم پیسی
افراد مبتلا به بیماری برص اول از همه به رنگدانه‌های سفید روی پوستشان توجه می‌کنند. این لکه‌ها بیشتر از همه در مناطق در معرض نور از قبیل دست‌ها پاها بازوها، صورت و لب‌ها شایع هستند و همزمان در دو طرف بدن به صورت قرینه، مثلا در سر پیدا می‌شوند. علائم پیسی صورت می‌تواند شمال خاکستری شدن زودرس پوست سر و موهای صورت نیز بشود. یک لک حتی می‌تواند سایه‌های مختلفی وجود داشته باشد. دیگر نقاط شایع لکه‌های سفید عبارت‌اند از زیر بغل و کشاله ران، اطراف دهان و چشم، پره‌های بینی، ناف و نواحی تناسلی.
بیماری پیسی درافراد با پوست تیره بسیار واضح‌تر از سفید پوستان قابل شناسایی است. نشانه‌های ابتلا به بیماری پوستی پیسی در تمام افراد یکسان نمی‌باشد بدین صورت که در برخی افراد ممکن است فقط چند لکه سفید دیده شود ولی در برخی دیگر پیسی با شدت و وسعت بیشتری ظاهر گردد. هیچ راهی برای پیش گویی این که هر فرد چقدر رنگدانه از دست خواهد داد و یا اینکه بیماری وی چقدر طول خواهد کشید وجود ندارد.
لک و پیس با از دست دادن ناگهانی رنگدانه در یک بخش از پوست شروع شده و به تدریج بر تعداد لکه‌های سفید افزوده می‌شود و این فرآیند می‌تواند ادامه یابد و یا به دلایل ناشناخته، خود به خود متوقف شود. این روند به طور متناوب تکرار خواهد شد.
این لکه‌های سفید هیچ‌گاه به خودی خود بهبود پیدا نمی‌کنند. درمان بیماری برص ارتباطی مستقیم با اندازه لک‌ها دارد و نه تعداد لک‌ها، چه بسا بیمارانی که با تعداد لک‌هایی زیاد ولی در اندازه کمتر از ۲ سانتی متر با مراجعه به هنگام به پزشک بهبودی کامل یافته‌اند. در صورتی که اندازه لک‌ها ۱ تا ۲ سانتیمتر باشد به شرط درمان کامل در مدت ۲ تا ۳ ماه و نهایتا ۶ ماه تا یک سال، بیماری بهبود می‌یابد. و اگر مبتلایان به این عارضه زمانی به پزشک مراجعه کنند که اندازه لک‌ها خیلی بزرگ شده است، در این شرایط برگرداندن رنگ پوست به حالت اولیه غیرممکن است.
ملانین از پوست در برابر اشعه‌های خورشید محافظت می‌کند. این لکه‌های سفید از آنجا که ملانین خود را از دست داده‌اند، هیچ حفاظتی در برابر نور خورشید ندارند و بنابراین به راحتی دچار آفتاب سوختگی می‌شوند. در نتیجه افراد مبتلا به پیسی باید پوست خود را با لباس بپوشانند و روی صورت، دست‌ها و پاها که با لباس پوشانده نمی‌شوند، کرم ضدآفتاب با spf حداقل ۱۵برای محافظت از پوست در برابر UVA و UVB استفاده کنند. برای درمان، مصرف ویتامین‌های C، B۱۲ و ب کمپلکس علاوه بر تجویز داروهای ترکیبی، ضرورت دارد.
درمان پیسی
علت اصلی این بیماری مشکلات خودایمنی و وراثتی است و استرس باعث تشدید ابعاد مخرب بیماری می‌شود. مبتلایان باید به روان پزشک نیز مراجعه کنند تا داروهای مورد نیاز جهت کاهش استرس را نیز مصرف کنند. استرس عامل تحریک این بیماری به شمار می‌رود.
علیرغم آنکه این بیماری خطر جانی و یا آسیب جسمی ایجاد نمی‌کند و هیچ دردی به همراه ندارد اما به وضعیت روانی فرد آسیب رسانده و بر کیفیت زندگی تاثیر جدی می‌گذارد. در واقع هدف از درمان لک و پیس، بازیابی رنگ دانه‌های پوست و زیبایی است.
راههای مختلف درمانی برای آن وجود دارد، ولی روش درمانی مؤثری که باعث بهبود همه بیماران شود، هنوز شناسایی نشده است.
درمان با استروئید‌ها
داروهای استروئیدی اولین داروهایی هستند که برای درمان لک و پیس یا برص استفاده می‌شوند. این داروها برای ضایعات سفیدی که عمر زیادی از آن‌ها نگذشته و به صورت متمرکز در نواحی خاص از بدن ایجاد شده‌اند و مخصوصاً برای کودکان زیر ۱۰ سال استفاده می‌شوند. البته از نوع‌های قوی‌تر آن‌ها گاهی برای بزرگسالان نیز استفاده می‌شود. حداقل ۳ ماه زمان برای نتیجه گرفتن لازم است. این داروها ازجمله ایمن‌ترین و مفیدترین راهکار در درمان بیماری پیسی هستند. مصرف کرم‌های آستروئیدی دارای عوارض جانبی ازجمله نازک شدن پوست یا ایجاد خطوط قرمز مایل به بنفش بر روی پوست است.
پرتو درمانی پیسی
نور درمانی ویتیلیگو موثرترین روش درمانی به حساب می‌آید وموجب بازیابی رنگدانه‌ها در برخی افراد می‌شود. نور درمانی به معنی استفاده از تابش‌های ماوراء بنفش (UV) برای درمان عوارض پوستی می‌باشد. طیف بسیار محدودی از اشعه ماوراءبنفش قدرت تحریک سلول‌های رنگدانه ساز را داشته و در درمان ویتیلیگو مفید می‌باشند. این طیف اشعه تنها توسط لامپ‌های مخصوص و یا سیستم لیزر تولید می‌گردند. مهمترین هدف استفاده از این روش عادی کردن رنگ ضایعات سفید است. این درمان، نواحی روشن پوست را تیره می‌کند. در این روش درمانی بین ۵۰ تا ۷۰ درصد شانس برگشتن رنگدانه به پوست صورت، بدن، بازوها، ران و ساق پاها وجود دارد. دست‌ها و پاها خیلی کم به این نوع درمان پاسخ می‌دهند. این روش درمانی معمولاً دو بار در هفته در یک دوره ۳ تا ۴ ماهه انجام می‌شود. اگر بعد از این مدت آثار ترمیم و بازگشت رنگدانه‌ها در پوست مشاهده شود، درمان به مدت یک تا دو سال دیگر ادامه پیدا می‌کند تا وقتی که رنگدانه‌های پوست به طور کامل ترمیم و بازیابی شود. دستگاه‌های درمانی ویژه‌ای برای این نوع درمان لازم هستند که همه جا در دسترس نمی‌باشند. در صورت‌عدم دسترسی به این دستگاه ها، می‌توان از نور آفتاب که دارای UVA می‌باشد استفاده کرد.
همراه مراحل نور درمانی باید دارویی به نام «پسورالن» مصرف شود تا پوست نسبت به نوردرمانی حساس‌تر شود و اشعه بتواند بر بدن اثر نماید. انواع پسورالن موجب افزایش حساسیت چشم نسبت به نور خورشید می‌شوند، پس استفاده از عینک‌های آفتابی محافظ در برابر UVA از شروع درمان تا غروب آفتاب در همان روز ضرورت تام دارد.
آخرین راه درمان
وقتی درمان‌های بازیابی رنگدانه‌ها شکست می‌خورد، از بین بردن رنگدانه‌های بقیه نواحی بدن یکی از گزینه‌های درمانی است. مثلا در درمان افرادی که این بیماری بیش از ۵۰ درصد سطح بدن آن‌ها را گرفته گاهی از داروهایی استفاده می‌شود که رنگ بر هستند و هدف، هماهنگ کردن پوست معمولی با نواحی مبتلا به برص است. این درمان رنگ مناطق به اصطلاح پررنگ را از بین می‌برد تا چندرنگی وجود نداشته باشد. داروهای خانواده «هیدروکینون» در این روش استفاده می‌شوند. هیدروکینون با مهار اکسیداسیون آنزیمی تیروزین و تضعیف سایر رونده‌های متابولیکی ملانوسیت‌ها باعث مهار تشکیل ملانین و موجب بی‌رنگ شدن پوست می‌گردد.
در این روش دارویی به نام مونوبنزون روی پوست مالیده می‌شود تا نواحی رنگی روشن شوند. این داروی موضعی می‌تواند رنگ پوست افراد دیگری را که در تماس مستقیم با شما هستند از بین ببرد. بنابراین تا دو ساعت پس از درمان نباید در تماس پوستی با افراد دیگر باشید.
کرایوتراپی
در مواردی که هدف از رنگ زدایی، از بین بردن رنگ قسمت کوچکی از پوست باشد، روش کرایوتراپی با نیتروژن مایع از کارایی بالایی برخوردار است. کرایوتراپی روشی است که از نظر اقتصادی مقرون به صرفه بوده و نتایج دائمی و ماندگاری را حاصل می‌کند. این روش در صورتی که توسط پزشک باتجربه انجام شود، کاملاً ساده و راحت خواهد بود و در مدت زمان کوتاهی قابل انجام است. ملانوسیت‌ها یا سلول‌های تولید کننده ملانین، حساسیت شدیدی نسبت به منجمد شدن به وسیله نیتروژن مایع دارند و بنابراین کرایوتراپی می‌تواند منجر به از بین رفتن رنگ پوست به طور کامل و دائمی شود. بهترین نتایج حاصل از این روش درمانی معمولاً ۴ هفته بعد از انجام عمل مشاهده می‌شود.
جراحی ویتیلیگو
جراحی پیوند پوست به افرادی توصیه می‌شود که علیرغم سال‌ها درمان مداوم، پیشرفتی در بهبود نداشته‌اند. پیوند پوست از مناطق دیگر بدن برای ضایعات بخصوصی صورت می‌گیرد. در پیوند پوست، پوست سالم روی ناحیه‌ای که دچار برص شده قرار داده می‌شود. جراحی گران قیمت است، معمولاً تحت پوشش بیمه قرار نمی‌گیرد و ممکن است اثر زخم حاصل از جراحی از بین نرود. معمولاٌ این روش موجب بازگشت کامل رنگ به نواحی مبتلا نمی‌شود.
جدیدترین درمان برص
در روش سلول درمانی ویتیلیگو ابتدا از سلول‌های پوست سالم نمونه برداری می‌شود و سپس در محیط آزمایشگاه سلول‌های ملانین ساز را کشت می‌دهند و در انت‌ها آن‌ها را به مناطقی که نیازهست پیوند می‌زنند.
مدت‌ها است که ما میتوانیم سلول‌های اپیدرم انسانی را در آزمایشگاه کشت دهیم. این عمل در ابتدا به وسیله سلول‌های بنیادی اپیدرمی (epidermal stem cell) اهدایی صورت می‌گرفت.
اما امروزه به کمک سلول‌های بنیادی پرتوان (pluripotent stem cells) یا روش‌های دستکاری ژنتیکی می‌توان ملانوسیت‌ها را بدون محدودیت‌های گذشته کشت کرد و آن‌ها را در روش‌های درمانی پیوند سلول‌های بنیادی (stem cell transplantation) بکار برد. پیوند سلول‌های بنیادی یا می‌تواند از فرد دیگری صورت گیرد یعنی اهدا کننده و دریافت کننده یک نفر نباشند (Allotransplant) و یا از سلول‌های خود فرد برای درمان استفاده شود (autotransplant).
روش‌ها مبتنی بر سلول‌های بنیادی با وجود قابلیت‌های چشم گیری که دارند هنوز در مراحل تحقیقاتی هستند و جنبه‌های کشف نشده زیادی تا استفاده گسترده آن‌ها وجود دارد. مثلا (GvHD) یا سندرم بدن در برابر عضو، یکی از مشکلاتی که پس از پیوند سلول‌های بنیادی ممکن است رخ دهد و سبب التهاب در بافت‌های گوناگون شود.
بر اساس برخی از تحقیقات پیوند سلول‌های بنیادی در برخی از بیماری ها، حتی می‌تواند سبب ایجاد برص در افراد شود که مبتلا به این بیماری نبودند.
اولین بار در سال ۱۹۹۶ فردی مبتلا به GVDH دچار Leokoderma یا رنگ پریدگی پوست شد. از آن تاریخ به بعد موارد متعدد ایجاد ویتیلیگو پس از پیوند‌های مرتبط با سلول‌های بنیادی مخصوصا پییوند سلول‌های بنیادی خونی گزارش شده است. همچنین ایجاد ویتیلیگو بیمارانی که تحت درمان ایمونوتراپی و رادیو درمانی برای سرطان‌های سینه و پوست و خون بوده‌اند، گزارش شده‌است. گمان می‌رود علت این پدیده آسیب سیستم ایمنی بدن و آسیب به ملانوسیت‌ها بر اثر رادیوتراپی باشد.
در سال ۲۰۱۷ تحقیقی در مجله آمریکایی آکادمی درماتولوژی به چاپ رسید. جمعیت مورد بررسی در این تحقیق افراد تحت پوشش بیمه ملی در کشور کره جنوبی بودند که شامل ۹۸ درصد مردم این کشور است. گروه مورد آزمایش افرادی بوده‌اند که قبل از سال ۲۰۰۹ تشخیص ویتیلیگو در آن‌ها صورت نگرفته است بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۱ تحت درمان سلول‌های بنیادی خونی بوده‌اند. گروه کنترل نیز قبل از سال ۲۰۰۹ دچار برص نبوده‌اند و از روش‌های دیگر درمانی استفاده کرده‌اند. پس از آنالیز آماری در بین گروه‌ها تفاوت قابل توجهی مشاهده شد. بیش از یک درصد از افراد تحت درمان سلول‌های بنیادی خونی و ۳ دهم درصد از افراد گروه کنترل مبتلا به ویتیلیگو شدند. چند فرضیه برای علت این پدیده وجود دارد. یکی از احتمالات این است که فرد اهدا کننده مبتلا به برص بوده و اتوآنتی بادی را به ملانوسیت‌ها انتقال داده باشد. احتمال دیگر این است که رژیم‌های آماده‌سازی و شیمی درمانی سبب ایجاد بیماری شده است. یکی دیگر از احتمالات مورد توجه دیگر این است که افرادی که از سلول‌های بنیادی خود استفاده کردند کمتر از افرادی که از سلول‌های اهدایی استفاده کردند دچار ویتیلیگو شدند. همچنین در این تحقیق مشخص شد، احتمال ابتلا به بیماری ارتباط مستقیمی با سن و جنس ندارد.
منابع:
