روانشناختی پیرامون نگرش خریداران محصولات زیست-محور

در سال‌های اخیر، پیمایش‌های آنلاین و تحلیل‌های جمعی متعددی در جهت دست‌یابی به درک نگرش خریداران درمورد محصولات زیست-محور صورت گرفته‌است. با این‌حال، بنظر می‌رسد که سایر روش‌های روانشناختی مانند مصاحبه‌های  جامع‌تر برای بررسی دقیق‌تر عقاید قدیمی، پیش‌داوری‌ها و شرایط مناسب هستند. در یک پروژه‌ی اروپایی به نام “BIOFOREVER” برای نخستین‌بار از این روش پژوهشی برای سوالات مرتبط با اقتصاد زیست-محور استفاده شده‌است، که اتفاقاٌ نتایج شگفت‌انگیزی را در پی داشته‌است.

مصرف‌کنندگان کدام مواد و محصولات را در زندگی روزمره‌ی خود در آینده، متصور هستند؟ آن‌ها محصولات زیستی را برای کدام یک از کاربست‌ها و کارها ترجیح می‌دهند و چه زمانی ترجیح می‌دهند از مواد قابل بازیافت استفاده کنند؟ ذهنیت آن‌ها در مورد تخریب بیولوژیکی پلاستیک‌ها و یا استفاده از CO₂ برای سوخت‌ها چیست؟ آیا مصرف‌کنندگان بین نسل اول و دوم مواد زیست‌توده‌ برای محصولات زیستی تفاوت قائل هستند؟ این سوالات، از جمله سوالاتی هستند که اغلب در عرصه‌ی سیاست و صنعت بسیار مورد توجه قرار می‌گیرند. با این‌حال بسیاری از صاحبان سرمایه درصدد پاسخ به این سوال هستند که مصرف‌کنندگان در هنگام خرید به چه مواردی می‌اندیشند و چگونه عمل می‌کنند.

پروژه تحقیقاتی اروپایی BIOFOREVER عمدتاٌ با مسائلی در حوزه تکنولوژی نظیر سوالاتی ازاین دست که چگونه می‌توان نسل دوم زیست-توده‌هایی مانند مواد زائد چوب و لیگنوسلولزی را به کمک شیوه‌های اصولی از نظر زیست محیطی و اقتصادی مورد استفاده قرار داد، سروکار دارد. با این حال، در نظر گرفتن موضوع  پذیرش اجتماعی نسبت به استفاده از زیست-توده‌ها برای محصولات مورد مصرف، مسئله دیگری است که در این پروژه مدنظر قرار گرفته‌است. این سؤالات به‌واسطه  همکاری صورت گرفته بین  “september Strategie & Forschung” و Nova-Institute  مورد بررسی قرار گرفته‌است. september Strategie & Forschung  یکی از پیشگامان بازار آلمان در زمینه‌ی مطالعات جامع روانشناختی در معاملات مواردی نظیر صنایع مواد غذایی، مد، خرده فروشی‌ها، مخابرات و رسانه می‌باشد و اساس کاری وی سه اصل “سادگی حرفه‌ای“، “مصاحبه‌ی باز” و “رویکردی با محوریت مصرف‌کننده” بوده و تلاش‌های او درجهت تحقق این شعار است که “چگونه بینش درست ازطریق تحقیقات عمیق در بازار به تصمیم‌گیری‌های درست منتهی خواهد شد“، در حالیکه Nova-Institute به عنوان موسسه‌ای تحقیقاتی در حوزه بازار اقتصاد زیست-محور شناخته شده‌است. در تابستان 2018، 60 مصاحبه جامع 90 دقیقه‌‌ای در کشورهای لهستان، آلمان و ایتالیا انجام گرفت که برخی از نتایج حاصل از این مصاحبه‌ها تعجب‌آور هستند که درک عمیقی را درمورد اطلاعات بدست آمده از پرسشنامه‌های آنلاین و گروه‌ها مورد تمرکز را فراهم آورده‌اند.

چه چیزهایی از پلاستیک ساخته شده است؟ مصرف‌کنندگان به‌طور کلی درمورد نفت مورد استخراج نظری ندارند اما به این درک گسترده از پیامدهای پلاستیک رسیده‌اند که “بد” هستند و می‌توانند باعث مرگ حیوانات آبزی بشوند.

در هنگام مصاحبه درمورد پلاستیک، مصاحبه‌شونده‌ها اغلب از جنبه‌های منفی آن آگاه بودند، اما تقریباٌ هیچ کدام از آن‌ها نمی‌دانستند که پلاستیک از نفت خام ساخته شده است؛ و در پاسخ اغلب می‌گفتند: “چیزی جزءِ مواد شیمیایی، صنعتی، ترکیبی مصنوعی است”. مشکل اصلی ما در درک این امر این بود که پلاستیک‌ها زیست‌تخریب‌پذیر نیستند؛ “مسئله اصلی در ارتباط با پلاستیک، بازیافت است زیرا پلاستیک تجزیه‌پذیر نیست. “پلاستیک از مهم‌ترین عوامل نابودی بسیاری از حیوانات در اقیانوس است”. پاسخ‌دهندگان زیادی وقتی فهمیدند که پلاستیک از یک گیاه نیز بدست می‌آید بسیار شگفت‌زده شدند، و فقط برخی از ایتالیایی‌ها از این واقعیت آگاهی داشتند که علت این افزایش آگاهی، حضور نسبتاٌ قوی پاکت‌های خرید زیست-محور و زیست-تخریب‌پذیر در مراکز خرید است.

ساده فکر می‌کنند: به گمان بسیاری از مصاحبه‌شوندگان ویژگی‌های گیاهان را در محصولات می‌گنجانیم.

از نتایج جالب دیگری که در این مصاحبه‌ها بدست آمد این بود که مصرف‌کنندگان دانش شیمی کمی داشتند به‌گونه‌ای که گمان می‌کردند تبدیل نفت مایع به بطری پلاستیکی همانند یک معجزه اتفاق می‌افتد. از نظر آن‌ها علم شیمی “جادوی سمی” است. به اعتقاد این افراد، خواص مواد خام به‌طور مستقیم به محصولات نهایی مورد نظر آن‌ها منتقل می‌شود. چوب سخت، مقاوم و بادوام است؛ در نتیجه فقط باید از چوب برای تولید محصولات سخت، مقاوم و با استفاده‌ی طولانی بهره برد. چوب به عنوان یک ماده‌ی اولیه‌ی منحصربه‌فرد و عالی در نظر گرفته می‌شود بنابراین استفاده از آن برای بسته‌بندی و یا محصولات یک‌بار مصرف سبب هدر رفت منابع و نابودی جنگل‌ها می‌شود که عواقب آن حتی از مصرف منابع نفتی نیز زیان‌بارتر است. جنگل‌زدایی یکی از مشکلات بزرگ زمانه‌ی ماست که باید از آن جلوگیری کرد. جنگل محلی برای بسیاری از مردم است. به خصوص افرادی که در شهرها ساکن هستند، در زمان‌های استراحت خود در جنگل‌ها اقامت می‌کنند. جنگل ریه زمین و زیستگاه حیوانات است و باید محافظت شود. البته درمورد از بین بردن جنگل‌ها با مقاصد تفریحی و گردشگری نیز از جمله نگرانی‌های عمده‌ای است که باید به آن پرداخت. زمانی که به محصولات اطرافمان نگاه می‌کنیم، درمی‌یابیم که اگر بجای پلاستیک از چوب برای ساخت همه استفاده شود ما به چوب زیادی نیاز داریم که همین، شاهدی است بر لزوم محافظت از جنگل‌ها؛ چراکه، در نهایت این احتمال می‌رود که ما چوب کافی در اختیار نداشته باشیم.

مواد اولیه‌ی نسل اول برای مواد یک‌بار مصرف

برای موارد انعطاف‌پذیر و یک‌بار مصرف، مصاحبه شوندگان مواد اولیه‌ی نسل اول را ترجیح می‌دهند: “محصولات زراعی مواد اولیه‌ی باکیفیتی هستند، اما در مقایسه با مواد لیگنوسلولز استفاده نشده از ارزش کم‌تری برخوردارند؛ چراکه این محصولات زراعی به سرعت رشد می‌کنند”. تنها عده‌ی معدودی از مصاحبه‌شوندگان از مباحث مربوط به محصولات غذایی یا غیرغذایی در صنایع آگاهی داشتند که بنظر می‌رسد در پس این موضوع دلایل سیاسی دخیل باشد. 

از دیگر دلایلی که برای ترجیح گیاهان غذایی وجود دارد قابلیت انتقال قابل فهم خواص مواد خام به محصولات است؛ «یک محصول پلاستیکی می‌تواند از ذرت ساخته شود، زیرا ذرت مانند پلاستیک است»، بنابراین این امر منطقی است که بتوانیم از این ماده‌ی خام چیزی با خصوصیات مشابه پلاستیک بدست آوریم. سبزیجات به سرعت رشد می‌کنند و نسبتاٌ نرم و انعطاف‌پذیر هستند علاوه‌برآن مقاومت کم‌تری دارند که باعث تجزیه‌ی آن‌ها می‌شوند و در نتیجه برای محصولات یک‌بار مصرف مناسب هستند. همچنین نگرشی مشابه با آنچه در بالا گفته شد در ارزیابی چوب نیز وجود دارد. جنبه دیگری که به آن می‌پردازند سلامت است: “پلاستیک‌های معمول برای بدن خوب نیستند! بطری‌هایی که از ذرت ساخته‌شده‌اند می‌توانند به شیوه‌ی سالم‌تری بر آب تاثیر بگذارند. “

درواقع، افرادی که در این آزمون شرکت داشتند نسبت به استفاده از زباله‌های زیستی پذیرش داشتند، اما درمورد”غیربهداشتی بودن، بوی بد، آلودگی‌های بالقوه”  نگرانی‌هایی نیز ابراز می‌داشتند. به عنوان مثال، هیچ محصولی نباید از زباله‌های زیست-محیطی تولید شود که در تماس با غذا یا بدن قرار گیرند.

نسبت به درک “محصولات زیست-محور” آگاهی کمی وجود دارد و اغلب گمان می‌کنند تمام محصولات بدست آمده از گیاهان، تجزیه‌پذیر هستند. از نظر مصرف‌کنندگان، محصولاتی که از گیاهان تهیه شده‌اند، قابل تجزیه هستند. یعنی اگر آن را به صورت کود دفن کرده یا در جنگل پرتاب کنند، تجزیه خواهند شد. بر اساس این نگرش “همه‌ی محصولات ساخته شده از گیاهان متعلق به محیط زیست هستند”. اغلب اصطلاح “زیست” را به “ارگانیسم” مرتبط می‌دانند که در مقایسه با “زیست-محور” بنظر می‌رسد که این مفهوم به درستی درک نشده یا درمورد آن کج‌فهمی وجود دارد.

مصرف‌کنندگان خواستار آموزش در این زمینه از طریق سیاست‌گذاری‌ها هستند.

مصرف کنندگان احساس مغلوب بودن و عدم شایستگی دارند و گمان می‌کنند که برای تصمیم‌گیری درمورد خوب یا بد بودن مواد مورد استفاده مسئول نیستند. مصاحبه‌شوندگان خواستار یک برچسب ساده، رسمی و قابل اعتماد برای کمک به شناسایی مواد خوب بودند. این نتیجه به عنوان پیامد پروژه‌های آگاهی‌دهنده به مصرف‌کنندگان در حال بررسی است. شاید توسعه یک سیستم برچسب‌زدن هم مفید واقع شود.

مایکل کروس- مدیر نوآوری‌ها در  Nova-Institut- می‌گوید: “ما در این موسسه متقاعد شده‌ایم که با استفاده از روش‌های تحقیق روانشناختی در بازار، خواهیم توانست درمورد اقتصاد زیست-محور به بینشی کاملاٌ جدید دست یابیم.”

آگاهی بیش‌تر درمورد این دو موسسه و فرآیند پژوهش مد نظر آن‌ها

تیم‌های مطالعاتی در این دو موسسه این فرصت را فراهم آورده‌اند که شما نیز بتوانید با پاسخگویی به این مصاحبه‌ها، آگاهی بیش‌تری درمورد انگیزه‌های واقعی خود و نیز فرآیندهای تصمیم‌گیری به عنوان یک مصرف‌کننده بدست آورید. همچنین این دو موسسه با گسترش همکاری‌های مطالعاتی خود در سال 2018 قصد دارند به درک درستی از اندیشه‌ی مصرف‌کنندگان در رابطه با اقتصاد زیست-محور، CO₂-محور و و مدور دست یابند.

این دیدگاه در تاریخ 8 ژانویه 2019 در وبسایت Bio-based News منتشر شده است.