روغن کانولا، جایگزین مناسب چربی در جیره ماهیان خاویاری
در مطالعه صورت گرفته توسط محققین ایرانی، اثر جایگزینی روغن گیاهی کانولا به جای روغن ماهی بر روی رشد، فاکتورهای خونی و کیفیت گوشت فیل‌ماهی بررسی شد. نتایج این مطالعه در مجموع روغن کانولا را به عنوان جایگزینی مناسب برای روغن ماهی معرفی کرد.
علی صفرپور املشی دانشجوی سال آخر مقطع دکتری تکثیر و پرورش آبزیان و نویسنده مقاله حاضر، بررسی کیفیت گوشت آبزی را در جایگزینی اجزاء خوراک آبزیان، ضروری دانست و بیان داشت سلامت، رشد و در نهایت کیفیت گوشت ماهی برای سلامت مصرف کننده باید مد نظر قرار گیرد.
1. خودتان را معرفی کنید و مختصری از سوابق پژوهشی و زمینه فعالیت‌تان را نیز بفرمائید.
اینجانب علی صفرپور املشی، متولد 1362، در استان گیلان، شهرستان املش هستم. به ترتیب مراحل کاردانی (دانشگاه علمی کاربردی میرزاکوچک خان رشت)، کارشناسی (دانشگاه منابع طبیعی گرگان) و کارشناسی ارشد (دانشگاه گیلان) را گذرانده و در حال حاضر دانشجوی سال آخر دکتری آبزی‌پروی (تکثیر و پرورش آبزیان) و یکی از تولید‌کنندگان بچه ماهی قزل آلا در استان مازندران می‌باشم. دو سال سابقه تدریس در دانشگاه تربیت مدرس، ترجمه یک کتاب، چاپ 2 مقاله علمی پژوهشی داخلی و 6 مقاله بین المللی ISI جزو سوابق پژوهشی ام است.
2. اخیرا مقاله ای در مجله Aquaculture Nutrition به چاپ رسانده‌اید، که در آن به بررسی جایگزینی روغن گیاهی کانولا در جیره غذایی ماهیان پرداختید. ضرورت انجام این موضوع را بیان کنید.
روغن و آرد ماهی دو جزء اصلی تشکیل دهنده خوراک آبزیان می‌باشند و به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد تغذیه‌ای، صنعت آبزی‌پروری برای ساخت خوراک آبزیان نیازمند این دو جزء اصلی می‌باشد. با توجه به افزایش جمعیت جهان و افزایش تقاضا برای تولید پروتئین/گوشت، تولیدات صنعت آبزی‌پروری نیز افزایش قابل ملاحظه‌ای یافته و در نتیجه نیاز به تولید خوراک را افزایش داده است. از طرفی تولید روغن ماهی و آرد ماهی، با کاهش صید آبزیان، دچار کمبود شده است. کاهش یا عدم افزایش تولید روغن ماهی باعث شده تا قیمت آن روبه افزایش باشد درحالی که قیمت روغن‌های گیاهی پایین‌تر از روغن ماهی بوده و تولید آن‌ها روبه افزایش است. این موارد باعث شده تا ضرورت جایگزینی این دو جزء غذایی، افزایش یابد.
3. برای آشنایی مخاطبین ما، معرفی مختصری از تیم تحقیق در این مطالعه داشته باشید.
دکتر بهرام فلاحتکار، استاد دانشگاه گیلان، متخصص تغذیه و فیزیولوژی ماهی، معاون آموزشی و پژوهشی دانشکده منابع طبیعی و سردبیر مجله تغذیه و بیوشیمی آبزیان، سمیه عاشری، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد شیلات دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان، دکتر هادی ارشاد لنگرودی، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان، متخصص تکنولوژی فراوری آبزیان و بنده، اعضای این تیم تحقیقاتی را تشکیل دادیم.
4. این مطالعه چه مدت زمان به طول انجامید؟
این کار در سال 2013 در قالب یک پروژه کارشناسی ارشد خانم عاشری به راهنمایی دکتر فلاحتکار و مشاوره دکتر ارشاد لنگرودی انجام گرفت و بنده نیز در مراحل کار مشورت‌ها و کمک‌هایی کردم. نوشتن مقاله بدلیل مشکلات شخصی خانم عاشری به تأخیر افتاد و در اواخر سال 2015 به خاطر اطلاعی که از روند کار داشتم، طی صحبتی که با دکتر فلاحتکار انجام شد، ایشان کارهای آماری و نوشتن مقاله را به بنده سپردند. بنده نیز در مدت چند ماه کارهای آماری و نوشتن را انجام دادم. در تمام مراحل برای ویرایش و بیان نظرات با دکتر فلاحتکار در ارتباط بودم. مقاله در ابتدا برای ژورنال معتبر آکواکالچر فرستاده شد ولی با گرفتن چند ایراد کوچک در عین ناباوری ما، پذیرفته نشد. پس از آن تغییرات دیگری را در مقاله دادیم و در دسامبر 2016 آن را برای ژورنال آکواکالچر نوتریشن که ژورنالی بسیار معتبر در زمینه آبزی‌پروری به خصوص تغذیه آبزیان می باشد، فرستادیم. دسامبر 2017 پذیرش گرفت و ژانویه 2018 چاپ شد.
5. مختصری از مراحل انجام کار و نتایج به دست آمده را عنوان بفرمایید.
یک آزمون تغذیه‌ای برای ارزیابی اثرات سطوح مختلف جیره و دو منبع مختلف چربی جیره بر روی رشد، فیزیولوژی، تجزیه تقریبی و پروفیل اسید‌های چرب فیل‌ماهی انجام گرفت. در این آزمایش دو سطح 12 درصد و 24 درصد چربی و دو نوع روغن: روغن گیاهی کانولا و روغن ماهی در چهار تیمار و سه تکرار انجام شد. پس از آن کارهای آزمایشگاهی انجام شد و نتایج و داده‌ها آنالیز و بررسی شدند.
نتایج آزمایش نشان داد که روغن کانولا به عنوان یک منبع عالی برای جایگزینی روغن ماهی در یک جیره کاربردی، مشابه جیره‌ای که در این آزمایش استفاده شده بود، می‌باشد. علاوه بر این، داده‌های این تحقیق نشان داد که افزایش چربی در جیره فیل‌ماهی به 24 درصد، منجر به بهبود رشد و فاکتورهای خونی آن می‌گردد.
6. اگر نوآوری خاصی در هر کدام از بخش‌های مطالعه انجام گرفته، بفرمایید.
در این مطالعه همزمان با جایگزینی، تاثیر دو سطح چربی جیره و اثرات متقابل این دو بر هم نیز مورد بررسی قرار گرفت.
7. علت اینکه از روغن گیاهی مثل کانولا در جیره غذایی ماهی استفاده کردید چه بود؟ با توجه به برآورد هزینه آیا این جایگزینی مقرون به صرفه می‌باشد؟
دسترسی بالا، هزینه و قیمت کمتر و هم‌چنین کاهش آلاینده‌ها در حین تولید، علت انتخاب این منبع گیاهی برای جایگزینی بود. بله، مقرون به صرفه نیز است.
8. با توجه به اینکه گونه‌های ماهیان خاویاری بسیار ارزشمند هستند، این جایگزینی بر روی چه فاکتور‌هایی اثر داشته است؟ آیا این اثرات در جهت رشد بهتر ماهی بوده است؟
ما در مطالعه حاضر سعی کردیم اثر جایگزینی را روی چند جنبه از جمله رشد، فاکتورهای خونی و کیفیت گوشت ماهی (آنالیز تقریبی و پروفیل اسید‌های چرب گوشت ماهی) بررسی کنیم که در مجموع این روغن به عنوان جایگزین مناسبی برای روغن ماهی تشخیص داده شد. هم‌چنین رشد ماهی در جیره‌های حاوی روغن کانولا و چربی بالا، بهتر بود.
9. به عنوان فردی که آگاه به امر تولید و پرورش هستید، با توجه به مسائل پیش آمده اخیر در صنعت خوراک آبزیان، از جمله کمبود و کاهش مواد اولیه با کیفیت، تحقیق حاضر تا چه اندازه می‌تواند در این زمینه مفید واقع شود؟
در حال حاضر برخی منابع گیاهی و جانوری جایگزین پودر و روغن ماهی می شوند اما نکته مهم این است که معمولا این جایگزینی‌ها بدون تحقیق علمی درست، انجام می‌گیرد. شاید درصد پروتئین و چربی در خوراک ماهی به حد نرمال برسد، ولی سلامت ماهی، رشد ماهی و در نهایت کیفیت گوشت ماهی برای سلامت مصرف کننده را مد نظر قرار نمی‌دهند. ما در مطالعه حاضر بحث رشد، فاکتورهای خونی و در نهایت کیفیت لاشه ماهی را بررسی کردیم و پروفایل اسید چرب را که وجه تمایز ماهی و سایر گوشت‌ها است، مورد ارزیابی قرار دادیم و با توجه به نتایج، این جایگزینی را مفید اعلام کردیم. در واقع این مطالعه به یک کارخانه‌دار صنعت خوراک آبزیان این مورد را متذکر می‌شود که قبل از جایگزینی، باید تمام جنبه ها را مورد بررسی قرار دهد.
10. به عنوان سخن آخر اگر مطلب و موضوعی مد نظر شما هست، بفرمایید.
از شما و همکارانتان و هم‌چنین از استاد عزیزم دکتر فلاحتکار سپاسگزارم. امیدوارم کارهای تحقیقاتی در کشور نه فقط به منظور چاپ مقاله و افزایش رنکینگ افراد در دانشگاه ها، بلکه بر اساس نیاز صنعت انجام شود. البته این نیازمند ارتباط خیلی قوی‌تر صنعت و دانشگاه می باشد. مسیر پیشرفت صنعت و دانشگاه از طریق تعامل با یکدیگر امکان‌پذیر می‌باشد. این امر باعث اشتغال‌زایی بیشتر جوانان و جذب جوانان تحصیلکرده در صنعت خواهد شد و دیگر شاهد جدایی این دو و یا پس زدن جوانان تحصیلکرده توسط صنعت نخواهیم بود.
مصاحبه کننده: رقیه جعفری تراجی
