«آمبولوس» لخته خون یا تکه‌ای از پلاک (رسوبات چربی) است که مانند لخته عمل میکند. کلمه «آمبولی» به معنای وجود بیش از یک لخته یا یک تکه پلاک است. هنگامی که لخته از محل تشکیل، به مکان دیگری در بدن حرکت میکند، آمبولی نامیده میشود. اگر در ریه این اتفاق رخ دهد به آن آمبولی ریه گفته می شود.
آمبولی، که به آن ترومبوآمبولی نیز گفته میشود، انسداد یکی از عروق بدن در اثر لخته شدن خون است که از محل تشکیل آن در بدن، جدا شده و از طریق جریان خون جا به جا میشود و در یک رگ خونی کوچک قرار میگیرد. این انسداد میتواند جریان خون را محدود یا متوقف کند و تهدید کننده زندگی فرد باشد.
لخته‌ها می‌توانند در شریان گیر کرده و جریان خون را مسدود کنند. این انسداد باعث کمبود خون و اکسیژن در بافت‌ها میشود، که در نهایت میتواند منجر به آسیب یا بافت مردگی (نکروز) شود؛ به همین دلیل، آمبولی شریانی یک فوریت پزشکی است و برای جلوگیری از آسیب دائمی نیاز به درمان فوری دارد.
آمبولی شریانی اغلب در ساق پا بروز میکند اما میتواند اندام‌های دیگری چون قلب، مغز و ریه‌ها را هم درگیر کند. آمبولی‌ای که در مغز ایجاد میشود باعث سکته و آن‌هایی که در قلب ایجاد می‌شوند، باعث حمله قلبی می‌شوند. آمبولی در مکان‌هایی مثل کلیه ها، روده‌ها و چشم‌ها کمتر شایع است.
آمبولی ریه چیست؟
به فرآیند تشکیل لخته خون در ریه‌ها آمبولی ریه گفته میشود. این آسیب که به دلیل محدود شدن جریان خون به وجود می‌آید، میتواند به بخشی از ریه آسیب زده و سطح اکسیژن خون را کاهش دهد و دیگر اعضای بدن را تحت تاثیر قرار دهد. انسداد رگ‌ها میتواند تهدید کننده باشد؛ به طوری که طبق نتایج به دست آمده، این انسداد منجر به مرگ ۱/۳ از افرادی میشود که انسداد در آن‌ها تشخیص داده نشده یا درمان نشده اند. با این حال تشخیص و درمان فوری، احتمال جلوگیری از آسیب دائمی ریه‌ها را تا حد زیادی افزایش می‌دهد.
دلایل ایجاد آمبولی ریه چیست؟
آمبولی‌های ریوی میتواند به دلایل متعددی ایجاد شود؛ اما در اکثر مواقع در اثر ترومبوز ورید عمقی ایجاد میشود، وضعیتی که در آن، لخته‌های خون در سیاهرگ‌های عمقی بدن تشکیل می‌شوند. این لخته‌ها که اغلب باعث آمبولی‌های ریوی میشود، فرآیند لخته شدنشان در پاها یا لگن شروع میشود.
لخته شدن خون در سیاهرگ‌های عمقی، میتواند دلایل متعددی داشته باشد:
- ــ آسیب یا صدمه: آسیب‌هایی مانند شکستگی استخوان یا پارگی عضلات میتواند باعث آسیب به رگهای خونی و منجر به تشکیل لخته شوند.
- ــ بی‌تحرکی: در طی دوره‌های طولانی بی‌تحرکی، نیروی جاذبه باعث میشود که خون در پایین‌ترین مناطق بدن راکد شود که این امر ممکن است منجر به لخته شدن خون شود. احتمال رخ دادن این اتفاق هنگامی که در یک سفر طولانی نشسته یا در حال گذراندن دوران نقاهت در بستر هستید، بیشتر است.
- ــ شرایط پزشکی: برخی از شرایط پزشکی به راحتی موجب لخته شدن خون، و در نهایت آمبولی ریه میشود. همچنین بعضی از روش‌های درمانی پزشکی مانند جراحی یا شیمی درمانی برای سرطان نیز می‌توانند موجب لخته شدن خون شوند.
چه عواملی ریسک ابتلا به آمبولی ریه را بالا میبرد؟
عواملی که ریسک ابتلا به ترومبوز سیاهرگ عمقی و آمبولی ریه را افزایش می‌دهند، شامل این موارد هستند:
- ــ سرطان
- ــ سابقه خانوادگی
- ــ شکستگی پا یا ران
- ــ حالت‌های انعقادی بیش از حد یا اختلالات ژنتیکی در لخته شدن خون از جمله فاکتور وی لیدن (V Leiden)، جهش ژن پروترومبین و افزایش ــ سطح هموسیستئین
- ــ سابقه حمله قلبی یا سکته
- ــ جراجی
- ــ چاقی
- ــ سبک زندگی بی‌تحرکی
- ــ سن بالای ۶۰ سال
- ــ مصرف استروژن یا تستسترون
علائم آمبولی ریه چیست؟
علائم آمبولی‌های ریوی به دو عامل اندازه لخته و محل قرارگیری لخته در ریه بستگی دارد. رایج‌ترین علت آمبولی ریه، تنگی نفس است که میتواند تدریجی یا به صورت ناگهانی باشد. سایر علائم آمبولی ریه شامل این موارد است:
- ــ استرس
- ــ رنگ پوست مایل به آبی
- ــ درد قفسه سینه که ممکن است به بازو و گردن و شانه کشیده شود
- ــ ضربان قلب نامنظم
- ــ سردرد
- ــ تنفس و ضربان قلب سریع
- ــ بی قراری
- ــ نبض ضعیف
اگر چند مورد از این علائم به خصوص تنگی نفس را مشاهده کردید، سریعا به پزشک مراجعه کنید.
تندتپشی در بیماران مبتلا به سرطان
آمبولی ریه چگونه تشخیص داده میشود؟
در برخی موارد تشخیص آمبولی ریه مشکل است، این موضوع به خصوص هنگامی صادق است که فرد، مبتلا به بیماری‌های ریوی یا قلبی مثل آمفیزم یا فشار خون بالا باشد. هنگامی که با داشتن علائم آمبولی ریه به پزشک مراجعه می‌کنید، به طور معمول یک یا چند تا از روش‌های تشخیصی زیر را برای کشف علت علائم شما تجویز میکند:
- ــ الکتروکاردیوگرافی (ECG): این آزمایش فعالیت الکتریکی قلب را اندازه گیری میکند.
- ــ ام آر آی (MRI): اسکن با استفاده از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی، عکس‌هایی با جزئیات تهیه میکند.
- ــ سی تی اسکن (CT scan): این اسکن به پزشکی این توانایی را می‌دهد که تصاویر مقطعی از ریه‌ها را ببیند. بنا بر تشخیص، ممکن است اسکن ویژه‌ای به نام V/Q تجویز شود.
- ــ آنژیوگرافی ریوی: در این آزمایش، پزشک با ایجاد یک برش کوچک، ابزار‌های تخصصی را وارد رگهای شما میکند و با تزریق رنگ‌های مخصوصی میتواند رگهای خونی ریه را ببیند.
- ــ سونوگرافی وریدی: در این آزمایش از امواج رادیویی برای تجسم جریان خون و بررسی لخته شدن خون در پاها استفاده میشود.
- ــ عکسبرداری از رگ ها: در این روش به کمک اشعه ایکس از رگهای پا عکسبرداری میشود.
- ــ تست D-dimer: نوعی آزمایش خون است.
آمبولی ریه چگونه درمان میشود؟
درمان آمبولی ریه به اندازه و مکان قرارگیری لخته بستگی دارد؛ اگر مشکل جزئی باشد و یا زود به آن رسیدگی شود، ممکن است پزشک دارو را به عنوان درمان تجویز کند. برخی از داروها می‌توانند لخته‌های کوچک را از بین ببرند.
داروهایی که معمولاً توسط پزشک تجویز می‌شوند عبارتند از:
- ــ داروهای ضد انعقاد: داروهایی چون هپارین و وارفارین که رقیق کننده خون اند، از تشکیل لخته‌های جدید در خون پیشگیری میکنند. این داروها در موارد اضطراری می‌توانند باعث نجات زندگی فرد شوند.
- ــ حل کننده‌های لخته (ترومبولیتیک ها): این داروها سرعت تجزیه لخته‌ها را افزایش می‌دهند همچنین این داروها برای شرایط اضطراری هستند؛ زیرا دارای عوارض جانبی‌ای مثل مشکلات خونریزی می‌باشند.
جراحی میتواند در از بین بردن لخته‌های مشکل‌ساز، به خصوص آن‌هایی که جریان خون را به شش‌ها و قلب مسدود میکنند، ضروری باشد.
برخی از روش‌های جراحی که ممکن است پزشک در هنگام آمبولی ریوی استفاده کند شامل موارد زیر است:
- ــ فیلتر وریدی: پزشک با ایجاد یک برش کوچک و استفاده از یک سیم نازک، فیلتری را در رگ ونا کاوا قرار می‌دهد. وناکاوا اصلی‌ترین رگی است که مسیر آن از پاها به سمت راست قلب است؛ این فیلتر از حرکت لخته خون از سمت پاها به طرف ریه‌ها جلوگیری میکند.
- ــ برداشتن لخته: در این روش به کمک یک لوله نازک به نام کاتتر لخته‌های بزرگ را از طریق شریان‌ها مکش میکند این روش به علت سختی در انجام آن کاملا موثر نیست و همیشه به عنوان یک روش درمانی توصیه نمی‌شود.
- ــ جراحی باز: پزشکان از جراحی باز فقط در شرایط اضطراری استفاده میکنند، مثلاً هنگامی که فرد در شوک است یا داروها برای از بین بردن لخته کار نمی‌کنند.
پس از دریافت درمان مناسب توصیه میشود که علت اصلی آمبولی ریه را درمان کنید که معمولا ترومبوز ورید عمقی است.
احتمالاً برای جلوگیری از ایجاد مجدد لخته خون مصرف داروهای ضد انعقادی مثل هپارین و وارفارین را شروع خواهید کرد.
پیشگیری از آمبولی ریه
بهترین روش برای پیشگیری از آمبولی ریه، تلاش برای جلوگیری از تشکیل لخته‌های خون در رگهای عمقی بدن است.
موارد زیر در کاهش احتمال لخته شدن خون موثراند:
- ــ به طور منظم ورزش کنید؛ اگر به دلیل استراحت در رختخواب، نقاهت پس از جراحی یا سفر طولانی نمی‌توانید راه بروید هر یک ساعت برای چند دقیقه دست‌ها و پاهایتان را حرکت دهید. در صورتی که برای انجام کاری نیاز دارید که برای مدتی طولانی بنشینید یا ایستاده باشید، از جوراب‌های طبی فشاری استفاده کنید تا جریان خونتان را تقویت کند. یا میتوانید در حالت ایستاده زانوها را خم کنید و روی نوک انگشتان بایستید تا از جمع شدن خون در پاهایتان جلوگیری شود.
- ــ در رژیم غذایی‌تان از مایعاتی مانند آب و آبمیوه بیشتر استفاده کنید اما از خوردن نوشیدنی‌های الکلی و کافئین دار بپرهیزید. همچنین از خوردن غذاهای سرشار از چربی و کلسترول خودداری کنید.
- ــ سیگار نکشید.
- ــ از لباس‌های تنگ برای مدت طولانی استفاده نکنید.
- ــ در صورت داشتن اضافه وزن با رعایت رژیم غذایی و ورزش، وزن‌تان را متعادل کنید.
- ــ اگر در خانواده سابقه لخته شدن خون و آمبولی ریه را دارید حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
آیا آمبولی ریه درمان قطعی دارد؟
بهبودی شما به مدت ابتلا به آمبولی ، محل لخته و شدت آن بستگی خواهد داشت. بسیاری از افراد با موفقیت از آمبولی بهبود می یابند. با این حال، آمبولی می تواند پس از درمان عود کند، بنابراین مهم است که به علائم خود آگاه باشید و در صورت داشتن علائم مربوطه، با پزشک خود مشورت کنید. درمان سریع، کلید جلوگیری از آسیب دائمی به ناحیه آسیب دیده است.
آمبولی ریه در زنان باردار
اگرچه لخته خون در هر فردی میتواند ایجاد شود، اما زنان در دوران بارداری، زایمان و تا ۳ ماه پس از زایمان کودک، در معرض خطر بیشتری برای لخته شدن خون هستند. در واقع، زنان باردار ۵ برابر بیشتر از زنان غیرباردار دچار لخته شدن خون می‌شوند.
تغییرات طبیعی در بدن زنان در دوران بارداری و زایمان میتواند زنان را در معرض خطر بیشتری برای لخته شدن خون قرار دهد. در دوران بارداری، خون خانم‌ها راحت‌تر لخته میشود، تا در هنگام زایمان خون کمتری از دست دهند. همچنین زنان باردارممکن است در اواخر بارداری جریان خون کمتری در پاها داشته باشند زیرا رگهای خونی اطراف لگن، توسط کودک تحت فشار قرار می‌گیرند. علاوه بر این، محدودیت یاعدم تحرک ناشی از استراحت در بستر پس از زایمان میتواند جریان خون را در پاها و بازوها محدود کند، و خطر ابتلا به لخته شدن خون افزایش یابد. زنانی که سابقه لخته شدن خون، رگهای واریسی یا ترومبوز ورید عمقی دارند، در معرض خطر بسیار بیشتری برای آمبولی ریوی در دوران بارداری هستند.
عامل خطرناک دیگری برای ایجاد آمبولی ریوی، وزن مادر در دوران بارداری و در زمان تولد کودک است. در زنان با BMI بالای ۳۰ خطر ابتلا به آمبولی ریوی افزایش می‌یابد، همچنین زنان با BMI بالای ۴۰، در معرض خطر جدی‌تری قرار دارند. علاوه بر این، سندروم روده تحریک‌پذیر (که احتمال ایجاد لخته خون را افزایش می‌دهد)، یکی دیگر از عوامل خطر است. حاملگی دوقلو و زایمان با سزارین نیز خطر بیشتری را ایجاد میکند، اما مدیریت مناسب با کمک پزشک میتواند به کاهش این خطر کمک کند.
علائم و تشخیص آمبولی ریه در زنان باردار
تشخیص آمبولی ریه در زنان باردار دشوار است، زیرا سیستم گردش خون در طول بارداری به طور قابل توجهی تغییر میکند. شایعترین علائم آن تنگی نفس، درد قفسه سینه و تورم پا میباشد که جز علائم عمومی بارداری است که تشخیص اینکه این عارضه ناشی از آمبولی ریه است یا بارداری را دشوار میکند. برای تشخیص آمبولی ریه، متخصصان زنان و زایمان برای سنجش اینکه آیا بیمار به آمبولی مشکوک است یا خیر، به سابقه خوانوادگی بیمار و سلامت عمومی آن توجه میکنند. بنا بر نیاز، تصویربرداری تشخیصی (CT، MRI یا سونوگرافی)، آزمایش خون یا آزمایشات دیگر برای تشخیص و تأیید وجود لخته خون انجام میشود.
زنان باردار می‌توانند برای جلوگیری از ابتلا به آمبولی ریه اقداماتی انجام دهند. یکی از مهمترین مراحل، تولد نوزاد در بیمارستان یا مراکز زایمان است. بیمارستان امن‌ترین مکان برای مادران و نوزادان در موارد اضطراری از جمله آمبولی ریه است. علاوه بر این، زنان باردار باید سعی کنند هر چه بیشتر ورزش و پیاده روی کنند تا از تشکیل لخته خون جلوگیری شود.
پس از زایمان، بهتر است که در اسرع وقت از رختخواب خارج شوید تا گردش خون به خوبی انجام شود. این امر برای زنانی که از طریق سزارین زایمان میکنند، بسیار مهم است. همچنین پس از سزارین میتوانید با پوشیدن جوراب‌های طبی فشاری، سریع‌تر سلامتی‌تان را بدست آورید.
آمبولی ریه در دوران بارداری و پس از آن یک وضعیت خطرناک است، اما خوشبختانه با مراقبت‌های تخصصی قبل از زایمان می‌توان به کنترل لخته‌های خون و هرگونه عوارض مرتبط کمک کرد.
