رقابت بر سر تولید واکسن کروناویروس

تیم‌های تحقیقاتی زیادی در سراسر دنیا در حال مطالعه برای طراحی واکسن کوویدـ۱۹ هستند، اما در نهایت تنها واکسن حاصل از یکی از این مطالعات پیروز این رقابت خواهدبود. در حالی که کمتر از پنج ماه از مشاهده‌ی نخستین مورد ابتلا به کوویدـ۱۹ می‌گذرد، بیش از ۹۰ واکسن علیه این بیماری در حال توسعه است که هر کدام در فاز متفاوتی از فرآیند توسعه قرار دارند. در این میان هر هفته بر تعداد واکسن‌های طراحی‌شده افزوده می‌شود و تا به حال حداقل برای ۶ مورد از آن‌ها مطالعات ایمنی بر روی انسان‌ها انجام شده‌است.

با افزایش تعداد واکسن‌های در حال توسعه برای کوویدـ۱۹، سؤالی که سرمایه‌گذاران و توسعه‌دهندگان به دنبال پاسخ آن هستند این است که کدام یک از آن‌ها واقعاً کار می‌کند؟ برای یافتن پاسخ این سؤال به روش اصولی، نیاز است که هزاران یا حتی ده‌ها هزار نفر از مردم انتخاب شوند. سپس این افراد در قالب دو گروه تقسیم شوند که یک گروه واکسن طراحی‌شده و گروه دیگر دارونما دریافت کنند. بعد از این مرحله با مطالعه بر روی این افراد در گذر ماه‌ها و سال‌ها، باید آمار ابتلای افراد در دو گروه مقایسه شود تا مشخص شود که آیا واکسن تأثیرگذار بوده‌است یا خیر. هم‌چنین عدم ایجاد مشکلات ایمنی در فرد دریافت‌کننده، مسأله‌ی دیگری است که باید مورد بررسی قرار بگیرد.

در شرایط همه‌گیری بیماری در سراسر دنیا، نیاز به واکسن به عنوان مؤثرترین عاملی که می‌تواند افراد یک جمعیت را از یک بیماری حفظ کند، بیش از هر موقع دیگری احساس می‌شود. بنابراین نیاز است تا دانشمندان این فرآیند را تا حد امکان تسریع ببخشند. اگرچه همه‌گیری کوویدـ۱۹ پدیده‌ای غیرقابل انکار است، با این حال حتی در مناطقی که میزان ابتلا بسیار بالاست تنها بخش کوچکی از مردم به عفونت ویروس SARS-CoV-2 دچار شده‌اند. علاوه بر این ایجاد ایمنی در افرادی که قبلاً مبتلا شده‌اند مسأله‌ای است که هنوز تأیید نشده‌است. بنابراین نیاز به واکسن بسیار جدی و حیاتی است.

به این منظور برای تسریع فرآیند کارآزمایی واکسن‌های در حال توسعه، نیاز به یک همکاری گسترده است که تا به حال سابقه‌ی آن وجود نداشته‌است. سازمان بهداشت جهانی (WHO)، کارآزمایی‌های متحدانه‌ی واکسن (Solidarity Vaccine Trial) را پیشنهاد داده‌است. به این ترتیب که کشورهای مختلف با هم همکاری می‌کنند تا به طور پیوسته داوطلبان را ثبت‌نام کنند و داوطلبان واکسن‌های توسعه‌یافته را دریافت کنند. سپس در حین فرآیند با بررسی عملکرد واکسن‌های مختلف، هر کدام از واکسن‌ها که کارآیی لازم را ندارد کنار گذاشته شود.

اما سازمان بهداشت جهانی همچنان در این زمینه با چالش‌هایی مواجه است، نظیر این که کدام واکسن‌ها برای تست شدن باید در اولویت قرار بگیرند، کارآمدی واکسن‌ها چگونه باید اندازه‌گیری شود و غیره. در حال حاضر اولویت‌دهی بین واکسن‌های توسعه‌یافته بر اساس معیارهایی نظیر ظرفیت تولید آن، پاسخ‌های ایمنی ایجادشده در کارآزمایی‌ها و مطالعات حیوانی و هم‌چنین به تجربیات سازمان‌های ناظر در تولید نوع خاصی از واکسن، بستگی دارد. برای مثال برخی واکسن‌ها مانند RNAواکسن‌ها تا به حال به طور گسترده روی مردم تست نشده‌اند و به تأیید نرسیده‌اند.

تلاش‌های زیادی برای واکسن کروناویروس در حال انجام است. مؤسسه‌ی ملی سلامت (NIH) آمریکا با همکاری چندین شرکت فعال در این حوزه به توسعه‌ی واکسن و دارو برای کروناویروس پرداخته‌است. همچنین ائتلاف آمادگی براى مقابله با بیماری‌های همه‌‌گیر (CEPI) که بر روی طرح‌های توسعه‌ی واکسن سرمایه‌گذاری می‌کند، تا به حال بر روی ۹ واکسن کروناویروس سرمایه‌گذاری کرده‌است. این نهاد تخمین می‌زند که فرآیند طراحی واکسن شامل انجام کارآزمایی‌ها، تولید آن و غیره حدود ۲ میلیون دلار آمریکا هزینه دارد. برخی از گروه‌های تحقیقاتی در توسعه‌ی واکسن موفق‌تر بوده‌اند. مثلاً ادعا شده‌است که واکسن طراحی شده در مؤسسه‌ی Jenner در دانشگاه آکسفورد، تا چند ماه دیگر می‌تواند کارآمدی خود را اثبات کند.

چالش دیگری که وجود دارد، مقایسه‌ی بین کارآمدی واکسن‌هاست که این مقایسه چگونه باید انجام شود. پروپوزال سازمان بهداشت جهانی برای مقایسه‌ی مستقیم کارآمدی دو واکسن از طریق انجام کارآزمایی، عملاً غیرقابل انجام است چون که توسعه‌دهندگان واکسن برای جلوگیری از تأثیرات منفی احتمالی نتایج بر جنبه‌های تجاری، از آن سر باز می‌زنند. همچنین شرکت‌ها قبل از شرکت در کارآزمایی‌ها به دنبال آن خواهندبود که از تصمیمات گرفته‌شده برای مقایسه‌ی بین عملکرد دو واکسن مطلع شوند تا بتوانند کارآمدی واکسن خود را اثبات کنند. در هر صورت نیاز هست تا بین واکسن‌های مختلف مقایسه انجام شود و به این منظور باید شرکت‌های فعال جنبه‌های تجاری محصول خود را در این مسئله لحاظ نکنند.

برای غلبه بر کروناویروس به بیش از یک واکسن نیاز است چون هیچ کدام از واکسن‌ها به تنهایی توانایی تأمین تقاضا در سراسر جهان را ندارد. این مسئله کمک می‌کند تا توسعه‌دهندگان به فکر همکاری باشند. یکی از عواملی که توسعه‌دهندگان را علاقه‌مند به همکاری می‌کند، جابه‌جایی همه‌گیری کروناویروس در گذر زمان است. برای مثال ووهان چین سه ماه پیش مکان مناسبی برای کارآزمایی‌های بالینی بود چون آمار ابتلا در آن بالا بود، ولی یک ماه گذشته کشور ایتالیا می‌توانست مکان مناسبی باشد. به همین خاطر توسعه‌دهندگان تمایل دارند تا به نهادی مانند سازمان بهداشت جهانی یا مؤسسه‌ی سلامت ملی آمریکا ملحق شوند تا بتوانند برای انجام کارآزمایی‌ها به سراسر دنیا و در مکان‌هایی که موارد ابتلا بالاست دسترسی داشته‌باشند.

در حالی که بسیاری از متخصصان وجود کارآزمایی‌های متعدد را برای به تأیید رسیدن، مؤثر بودن و ایمنی واکسن ضروری می‌دانند، برخی دیگر به دنبال راه‌حل‌های جایگزین برای شرایط فعلی هستند.

یک پیشنهاد حاکی از آن است که با مشاهده‌ی اولین نشانه‌های کارآمدی واکسن در فازهای اولیه‌ی کارآزمایی‌های بالینی بر روی صدها نفر، مجوز دریافت واکسن برای گروه‌های دارای ریسک بالا شامل کادر درمان و سایر افرادی که احتمال ابتلای آن‌ها بالاست از سوی نهادهای ناظر ارائه شود. نهادهای ناظر مانند سازمان غذا و داروی آمریکا می‌توانند تا زمانی که داده‌های تکمیلی فراهم شود، اجازه‌ی دریافت واکسن را در شرایط ضروری بدهند. شرکت چینی Cansino Biologics در حال توسعه‌ی واکسنی است که از فرم غیرفعال‌شده‌ی SARS-CoV-2 به طور شیمایی تشکیل شده‌است و به دنبال مجوز گرفتن این واکسن برای موارد اضطراری است. همچین شرکت آمریکایی Johnson and Johnson اعلام کرده‌است که واکسن تولیدی آن در اوایل سال ۲۰۲۱ برای استفاده‌ی در مواقع اضطراری در دسترس خواهدبود.

تا به حال هیچ کدام از واکسن‌های توسعه‌یافته مجوز استفاده در موقع اضطراری را نگرفته‌اند و طبق گفته‌ی سازمان بهداشت جهانی، اگر قرار باشد این رویه پیش گرفته‌شود، سخت‌گیری بر روی ایمنی واکسن‌ها بیشتر خواهد شد و بررسی ایمنی واکسن‌ها قابل اغماض نخواهد بود.

پیشنهاد Momentum حتی از این هم فراتر است. این شرکت پیشنهاد داده‌است که برای انجام کارآزمایی‌های بالینی به جای انتظار برای ابتلای شرکت‌کنندگان به طور طبیعی به بیماری، داوطلبان جوان و سالم را به طور عمدی به این ویروس مبتلا کنیم. این کار قبلاً برای مطالعات بیماری‌های عفونی مانند مالاریا و تب دنگی انجام شده‌است و برخی از پژوهشگران بر این باورند که برای تسریع توسعه واکسن کروناویروس باید از این شیوه استفاده کرد.

مطالعات زیادی بر روی توسعه‌ی واکسن‌ها و انجام کارآزمایی‌های بالینی بر روی آن‌ها در حال انجام است و تیم‌های تحقیقاتی متعددی در سراسر دنیا بر روی این موضوعات متمرکز شده‌اند. امید می‌رود در آینده‌ای نه چندان دور نخستین واکسن کرونا ویروس بتواند از سد کارآزمایی‌های بالینی با موفقیت عبور کند.