آلزایمر یکی از متداولترین شکل‌های فرسایش مغز است که باعث ایجاد نوعی اختلال در عملکرد مغز می‌شود و به تدریج توانایی‌های ذهنی بیمار تحلیل می‌رود. سرکار خانم دکتر درستی در یک مطالعه پژوهشی، از ترکیب زیستی قلع در درمان بیماری آلزایمر استفاده کردند که در ادامه به آن می‌پردازیم.
۱. با عرض سلام و خسته نباشید خدمت شما استاد گرامی، لطفاً خودتان را معرفی کنید و شرح مختصری از از زمینه کاری، مرتبه علمی و سایر مسئولیت‌های خود بفرمایید.
اینجانب نیلوفر درستی، دارای مدرک دکترای شیمی با گرایش معدنی بوده و در حال حاضر به‌عنوان استادیار دانشگاه لرستان مشغول به فعالیت هستم. در کنار فعالیت آموزشی، عمده فعالیت‌های پژوهشی بنده در زمینه سنتز ترکیبات معدنی با فعالیت احتمالی بیولوژیکی است.
۲. اخیراً مقاله علمی در خصوص سنتز nanodandelion tin(IV) complex (ترکیب نانوقاصدک قلع(IV)) توسط شما و همکارانتان منتشر گردیده است، ضمن معرفی سایر همکارانتان، لطفاً توضیحاتی در‌خصوص ضرورت و هدف از انجام این کار را بیان کنید.
مقاله‌ای که فرمودید حاصل تحقیق یکی از دانشجویان کارشناسی‌ارشد اینجانب در حوزه نانوپزشکی است. ترکیبات قلع، کاربردهای بیولوژیکی زیادی به‌عنوان معرف ضدسرطان، ضدباکتری و ضدویروس دارند. بسیاری از این ترکیبات بر روی تومورهای زیادی آزمایش شده‌اند و نشان داده شده که داروهای حاصل از این ترکیبات حتی مؤثرتر از داروهای ضدسرطانی رایج مانند سیس-پلاتین است. از آنجا که کاهش سایز ذره مواد یک روش مؤثر برای افزایش فعالیت بیولوژیکی است، نانومواد اغلب ویژگی‌های جالب فیزیکی، شیمیایی، و بیولوژیکی وابسته به اندازه، از خود نشان می‌دهند که در اندازه توده ایشان قابل مشاهده نیست. علی‌رغم تلاش قابل ملاحظه‌ای که برای سنتز و بررسی فعالیت بیولوژیکی این کمپلکس‌ها شده است، توجه کمی به این مواد در اندازه نانو، معطوف شده است. لذا حدود چندین سال است که بنده به همراه سایر محققین همکار بر روی نانو کمپلکس‌های قلع تحقیقاتی انجام داده‌ایم که می‌توانند به عنوان یک داروی ضدسرطانی با فعالیت بیشتری نسبت به این ترکیبات در اندازه توده ایشان عمل کنند. در ادامه نیز با توجه به افزایش روز افزون مبتلایان به بیماری آلزایمر و عدم درمان قطعی برای آن، همچنین اهمیت فلز قلع در فعالیت های پزشکی به‌نظر رسید تحقیق جهت کشف دارو برای این بیماری حائز اهمیت است.
۳. لطفاً در خصوص پیشینه فعالیت صورت گرفته در داخل و خارج از کشور توضیحاتی بفرمایید.
با تحقیقات گسترده متوجه شدیم که هیچ گونه فعالیتی به‌عنوان معرف ضدآلزایمر بر روی این دسته ترکیبات در سطح جهان صورت نگرفته است. لذا در داخل آزمایشگاه این ماده را تولید و توسط تکنیک‌های مختلف ساختار آن را شناسایی نمودیم. در نهایت کاربرد این ماده را به‌عنوان مهارکننده آنزیم‌های کولین استراز (آنزیم‌های مهم در این بیماری) بررسی نمودیم.
۴.لطفاً در خصوص عوامل ایجاد آلزایمر و راه‌های درمان آن توضیحاتی بفرمایید.
آلزایمر یکی از متداولترین شکل‌های فرسایش مغز است و مشکل اصلی سلامت افراد مسن است. داده ها حاکی از این است که تا سال ۲۰۵۰ بالغ بر ۱۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان از این بیماری رنج خواهند برد. این بیماری یک نوع اختلال عملکرد مغزی است که به تدریج توانایی‌های ذهنی بیمار تحلیل می‌رود. در حال حاضر برای این بیماری درمانی وجود ندارد و تنها درمان‌های علامتی، درمان اختلالات رفتاری و داروهای کاهنده سیر پیشرفت بیماری نظیر داروهای آرام‌بخش و ضدجنون و داروهای ضدکولین استراز استفاده می‌شود.
۵. ایده استفاده از این ترکیب زیستی در درمان و پیشگیری آلزایمر چگونه ایجاد شده است؟
در بررسی‌های به عمل آمده و در ادامه کارهای قبلی در زمینه بررسی فعالیت‌های بیولوژیکی نانوکمپلکس‌های قلع-فسفرآمید، و با توجه به اهمیت مشتقات حاوی گروه فسفریل و برهم کنش آن‌ها با جایگاه فعال آنزیم به‌عنوان مهارکننده آنزیم‌های کولین استراز، برآن شدیم تا به بررسی اثر این ترکیب و نقش مهارکنندگی آن در مقابل آنزیم ذکر شده در محیط آزمایشگاهی بپردازیم.
۶. لطفاً در خصوص فعالیت صورت گرفته و همچنین اهمیت استفاده از مواد زیست‌سازگار (قاصدک) در تولید عامل آنتی‌آلزایمر ، به‌صورت مختصر توضیح دهید.
آزمایشات آنزیمی بر روی سه ترکیب کرباسیل آمیدوفسفات، کمپلکس قلع با این ترکیب در اندازه توده‌ای و مقیاس نانو جهت توضیح فعالیت مهارکنندگی آن‌ها صورت گرفت. نتایج حاکی از این بود که احتمالاً گروه عاملی فسفریل در کرباسیل آمیدوفسفات نقش مؤثری در مهارکنندگی ترکیبات آمیدوفسفاتی دارد، چرا که با اتصال این ترکیب از طریق این گروه عاملی به قلع، فعالیت کمپلکس حاصل کاهش یافت. همچنین نتیجه یافت شده به خوبی با داده‌های حاصل از مطالعات داکینگ هم‌خوانی داشت. در ادامه با کاهش اندازه این کمپلکس به مقیاس نانو، فعالیت افزایش یافت که به خوبی نقش سایز ذرات را در بهبود ویژگی بیولوژیکی تأیید کرد.
۷. استفاده از این ترکیب، چه مزایایی نسبت به سایر ترکیبات دارد؟
استفاده از نانوکمپلکس به دست آمده در این تحقیق، در مقایسه با ترکیبات فسفرآمیدی که تاکنون در زمینه مهارکنندگی آنزیم‌های ذکر شده گزارش شده است، فعالیت مؤثرتری از خود نشان می‌دهد. لذا می‌توان امید داشت که با انجام بررسی‌های تکمیلی در آینده این ترکیب به‌عنوان داروی ضدآلزایمر مورد استفاده قرار گیرد.
۸. ضمن بیان نو‌آوری این تحقیق، روش انجام آزمایشات و مدلسازی، آنالیز مربوطه و نتایج این تحقیق را به‌صورت مختصر توضیح دهید.
همان‌طور که اشاره نمودم با بررسی‌های انجام شده مشخص گردید که بر روی کمپلکس‌های قلع در زمینه بیماری آلزایمر هیچ‌گونه بررسی انجام نگرفته است. لذا پس از سنتز و شناسایی این کمپلکس در دو مقیاس توده‌ای و نانو و همچنین لیگاندکرباسیل آمیدوفسفات، با استفاده از مدل اصلاح‌شده المان ترکیبات ذکر شده تست شدند. علاوه بر این، جهت مطالعه بیشتر، مطالعات داکینگ صورت گرفت. نتایج این تحقیق حاکی از اثرات مهارکنندگی بیشتر کمپلکس در اندازه نانو در مقایسه با مقیاس توده‌ای آن است.
۹. با توجه به افزایش تعداد بیماران مبتلا به آلزایمر و ضرورت درمان، به نظر شما تحقیق صورت گرفته چگونه و تا چه حد می‌تواند در زمینه ساخت دارو و درمان مورد استفاده قرار بگیرد؟
باتوجه به آمارهای گزارش شده در خصوص افزایش تعداد بیماران مبتلا به آلزایمر و نتایج به دست آمده در این تحقیق، می‌توان به بررسی‌های تکمیلی برروی مدل‌های حیوانی و حتی شبه اندام مغز آلزایمری پرداخت. امید که در آینده نزدیک بتوان با کمک متخصصین در این زمینه بررسی‌های لازم انجام گیرد تا بتوان پس از به دست‌آمدن نتایج لازم در فاز درون تنی مراحل تکمیلی جهت ساخت دارو مورد توجه قرار گیرد.
۱۰. برنامه شما برای عملی کردن این طرح در مقیاس بزرگتر چیست؟ آیا مسئولین مرتبط در وزارت بهداشت از این دستاورد مطلع هستند؟
ما فاز آزمایشگاهی در حالت برون‌تنی را با موفقیت پشت سر گذاشتیم. هنگامی که محقق از یک ایده به موفقیت‌های بزرگی دست می‌یابد، باید تک تک مراحل تکامل بعدی از جمله انجام آزمایشات درون‌تنی طرح طی شود تا وارد فاز نیمه‌صنعتی گردد. باید توجه داشت که این مرحله دارای مشکلات فراوانی خواهد بود، چراکه این صنعت مرتبط با پزشکی است و اخذ مجوزهای آن بسیار دشوار است. متأسفانه به دلیل بودجه‌های پژوهشی اندک، امکان بررسی‌های بعدی همراه با مشکلات فراوان است. همچنین به علت انحصاری‌بودن و کم‌بودن سهم محقق در پایان، پیگیری و ارتباط با مسئولین مرتبط در وزارت بهداشت با دل‌سردی همراه است. راه حل این موضوع افزایش سهم محقق و خارج‌نمودن این نهادهای سرمایه‌گذار از حالت انحصاری است.
۱۱. پیشنهاد شما برای ادامه تحقیقات در این زمینه چیست؟
با توجه به نتایج ارزشمند به دست آمده در این تحقیق، می‌توان به تهیه و شناسایی ترکیبات دارویی احتمالی دیگری با ساختارهای متفاوت پرداخت و سپس فعالیت‌های ضدآلزایمری آن‌ها را بررسی نمود تا در پایان بتوان به ترکیب با ویژگی دارویی مؤثرتر دست یافت.
۱۲. موانع و مشکلاتی که در این پروژه با آن مواجه بودید را بیان کنید.
یکی از موانع مهم در زمینه فعالیت‌های بیولوژیکی، انجام تست‌های in vivo است. تاکنون تحقیقات بسیار کاربردی و مهمی توسط ما صورت گرفته است و تا پایان مرحله برون‌تنی (in vitro) کاملاً موفقیت‌آمیز بوده‌اند ولی در مرحله in vivo به مشکل برخوردیم. امیدوارم این مشکل عمده با همکاری دانشمندان عزیز کشورمان برطرف شود.
۱۳. لطفاً نام سازمان یا نهاد‌هایی که در این پروژه شما را حمایت کرده‌اند، بیان کنید.
حامی اصلی ما در این پروژه، دانشگاه لرستان بوده است که بابت امکانات و بودجه‌ای که در اختیار ما قرار داد، تشکر می‌کنم.
۱۴. ضمن تشکر و قدردانی از وقتی که به ما اختصاص دادید، به عنوان بخش پایانی اگر صحبتی برای خوانندگان دارید بفرمایید.
در پایان از مجموعه پرتلاش زیست‌فن تقدیر و تشکر دارم که تمامی کارهای علمی و صنعتی در حوزه زیست‌فناوری را به خوبی دنبال می‌کند و خدمت خوبی را به جامعه علمی کشور ارائه می‌دهد. همچنین آرزو دارم مسئولین ما سرمایه‌گذاری بیشتری بر روی کارهای علمی که ماندگار خواهد بود و نتایج آن نه تنها برای جامعه ایرانی بلکه برای جامعه جهانی می‌تواند مفید واقع شود، انجام دهند.
☑ مصاحبه‌کننده: ندا جمالی
